Το Παράδοξο του Επιμενίδη μέσα από τον «Δον Κιχώτη»

Ένα παλιότερο σχόλιο αναγνώστη του μπλογκ ήταν η αφορμή για τη σημερινή ανάρτηση…

Στο μνημειώδες έργο του Μιγκέλ ντε Θερβάντες  «Δον Κιχώτης», στο κεφάλαιο με τίτλο «Σχετικά με την πρόοδο της κυβέρνησης του Σάντσο Πάντσα καθώς και με άλλα παρόμοια γεγονότα» ο Θερβάντες παρουσιάζει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φιλοσοφικά και λογικά παράδοξα, ντυμένο με τη χιουμοριστική και δηκτική του πένα.

Στο εν λόγω κεφάλαιο, ο πιστός ακόλουθος του ηρωικού ιππότη από την Μάντσα,  Σάντσο Πάντσα, αφού έχει διοριστεί κυβερνήτης του νησιού Μπαρατάρια, καλείται να λύσει μια σειρά από δίκες και ηθικά διλήμματα. Προηγουμένως στο έργο, ο Δον Κιχώτης εξηγούσε ότι μια απαραίτητη ικανότητα/επιστήμη για έναν περιπλανώμενο ιππότη ήταν τα Μαθηματικά, γιατί  «…σε κάθε περίπτωση, θα τα χρειαζόταν»! 

Ο Σάντσο, λοιπόν, βρέθηκε αντιμέτωπος με το εξής πρόβλημα: Υπήρχε ένα κτήμα το οποίο διέσχιζε ένα ποτάμι. Ο ιδιοκτήτης του κτήματος είχε την κάπως περίεργη συνήθεια να αναγκάζει τους διερχόμενους που ήθελαν να περάσουν από το ποτάμι στο κτήμα του να του λένε, ορκιζόμενοι στην τιμή τους, πού ήθελαν να πάνε τελικά. Αν έλεγαν την αλήθεια, τούς άφηνε να περάσουν, αλλά αν έλεγαν ψέματα τούς κρεμούσε επιτόπου!

Εφαρμοζόταν για καιρό αυτός ο «νόμος» και οι δικαστές άφηναν σχεδόν όλο τον κόσμο να περνάει, ώσπου μια μέρα εμφανίστηκε ένας άνδρας που είπε πως θα τον κρεμούσαν ακριβώς εκεί!

Οι δικαστές τότε είπαν: «Αν αφήσουμε αυτόν τον άντρα να περάσει ελεύθερα, σημαίνει πως είπε ψέματα αθετώντας τον όρκο τιμής του και άρα πρέπει, σύμφωνα με τον νόμο, να πεθάνει. Αλλά, αν τον κρεμάσουμε, μιας και ορκίστηκε ότι θα πέθαινε στην αγχόνη και σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, πρέπει να αφεθεί ελεύθερος!»

Μας τα ξανάπε πριν τον Θερβάντες ο Επιμενίδης! Το παράδοξο του Επιμενίδη εντάσσεται σε μια ευρύτερη κατηγορία λογικών προβλημάτων, γνωστών ως αυτοαναφορικά παράδοξα ή παράδοξα ψεύδους. Η χρήση του παραδόξου από τον Θερβάντες δεν είναι τυχαία. Ο συγγραφέας του Δον Κιχώτη, έργου που θεωρείται το πρώτο σύγχρονο μυθιστόρημα, διακρίνεται για τη μεταμυθοπλασία, τον σαρκασμό και το παιχνίδι με τα όρια της αλήθειας και της φαντασία. Το δίλημμα για τον Σάντσο Πάντσα είναι προφανές, όμως τελικά ο Σάντσο συμβουλεύει να αφεθεί ο άντρας ελεύθερος, επειδή «είναι πάντα καλύτερο να κάνεις το καλό, παρά το κακό...»

 

Διαβάστε επίσης στο «εις το άπειρον»:

Το παράδοξο του ψεύτη... Από τον Επιμενίδη στο Star Trek και ο γρίφος του γελωτοποιού