Μια
εμπεριστατωμένη έρευνα «κόντρα» στις ανακριβείς και παραπλανητικές αντιγραφές
του διαδικτύου
Κρυμμένοι… θησαυροί
Ο Απολλώνιος ο Περγεύς (262 π.Χ.–190
π.Χ.) είναι γνωστός για το πρωτοποριακό του έργο στην Γεωμετρία. Υπήρξε ένας
από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς και γεωμέτρες της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στην αρχαία ελληνική πόλη Πέργη της Μικράς Ασίας. Σπούδασε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια και, μεταξύ των άλλων, συνέγραψε το έργο «Κωνικά». Σε αυτό, ανέπτυξε
συστηματικά τις έννοιες της έλλειψης, της παραβολής και της υπερβολής (ο κύκλος μελετάται στα Κωνικά ως ειδική περίπτωση της έλλειψης),
επηρεάζοντας βαθιά τα μαθηματικά και την αστρονομία τόσο της ελληνιστικής
περιόδου όσο και των μεταγενέστερων πολιτισμών.
 |
| Ο Απολλώνιος ο Περγεύς, γνωστός κυρίως για το έργο του "Κωνικά" που μελετά τις κωνικές τομές. Πηγή εικόνας: Wikipedia |
Από τα οκτώ
βιβλία που αποτελούσαν τα «Κωνικά», τα πρώτα τέσσερα διασώζονται στα
ελληνικά, ενώ τα πέμπτο έως έβδομο είναι γνωστά μόνο από μεσαιωνικές αραβικές
μεταφράσεις, που αποδίδονται πιθανώς στον Θαμπίτ Ιμπν Κούρρα και μεταγενέστερους λογίους της ισλαμικής Χρυσής Εποχής. Το όγδοο βιβλίο θεωρείται χαμένο.
Τα αραβικά
χειρόγραφα με τα βιβλία 5–7 είχαν αποκτηθεί τον 17ο αιώνα από τον
Ολλανδό ανατολιστή και μαθηματικό Jacob Golius, ο οποίος, κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Μέση Ανατολή, τα μετέφερε
στο Πανεπιστήμιο του Leiden στην Ολλανδία, σε μια τεράστια συλλογή σχεδόν 200
χειρογράφων. Τα χειρόγραφα αυτά είχαν ταξινομηθεί και μελετηθεί από τους επιστήμονες της
εποχής και δεν παρέμεναν ξεχασμένα (όπως λανθασμένα αναφέρεται σε πολλά άρθρα
στο διαδίκτυο). Η αξία τους όμως αναδεικνύεται ξανά μέσα από σύγχρονες μελέτες,
οι οποίες προβάλλουν όχι μόνο το έργο του Απολλώνιου, αλλά και τον ρόλο του
ισλαμικού πολιτισμού στη διάσωση και μετάδοση της αρχαίας ελληνικής γνώσης.
Η πρόσφατη
επανεξέταση των αραβικών χειρογράφων συνοδεύεται από μελέτη της καλλιγραφίας και των
γεωμετρικών διαγραμμάτων που περιέχουν, προσφέροντας μια μοναδική εικόνα για τη
μαθηματική παράδοση της ισλαμικής περιόδου. Ο Ολλανδός μαθηματικός και
ιστορικός της επιστήμης Jan Pieter Hogendijk τόνισε τη σημασία αυτών των
τεκμηρίων ως απόδειξη της πνευματικής ακμής και επιστημονικής πειθαρχίας των
μουσουλμάνων λογίων του Μεσαίωνα.
 |
| Τμήμα από την αραβική μετάφραση των "Κωνικών" του Απολλώνιου. Πηγή εικόνας και πνευματικά δικαιώματα: Leiden University Libraries |
Η επιρροή της επιστημονικής παράδοσης του Ισλάμ και η σημασία της σήμερα
Η επιστημονική
γνώση της αρχαιότητας, και ιδιαίτερα των Ελλήνων, δεν χάθηκε, αλλά διασώθηκε
και μεταδόθηκε μέσω της ισλαμικής επιστημονικής παράδοσης από τον 8ο
έως τον 13ο αιώνα. Πλήθος ελληνικών έργων μεταφράστηκαν στα αραβικά,
επεκτάθηκαν και εν τέλει διοχετεύτηκαν στην Ευρώπη, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ευρωπαϊκή Αναγέννηση.
Σε αυτό το
πλαίσιο, ο καθηγητής Mostafa Zahri του Πανεπιστημίου Sharjah υπογράμμισε
τη σημασία της συντήρησης και μελέτης των αραβικών χειρογράφων, τα οποία συχνά
παραμένουν αναξιοποίητα σε βιβλιοθήκες της Δύσης. Τον Ιανουάριο του 2025, στο
Πανεπιστήμιο Sharjah διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του SIFHAMS (Sharjah International Foundation for the History of Arab and Muslim Sciences), διεπιστημονικό εργαστήριο (workshop), όπου συνεργάστηκαν ερευνητές από τον αραβικό και δυτικό κόσμο, με σκοπό
την εμβάθυνση στη μελέτη αυτών των πηγών.
 |
| Λεπτομέρεια από την αραβική μετάφραση των "Κωνικών" του Απολλώνιου, όπου διακρίνονται οι κωνικές τομές. Πηγή εικόνας και πνευματικά δικαιώματα: Leiden University Libraries |
Στο πλαίσιο της
εκδήλωσης μελετήθηκε και το αριθμητικό σύστημα Abjad, στο οποίο τα
γράμματα του αραβικού αλφαβήτου αντιστοιχούν σε αριθμούς (π.χ. alif = 1, baa =
2,…) και εμφανίζεται αλφαβητική-αλγεβρική χρήση αριθμών. Αν και δεν φέρεται να χρησιμοποιήθηκε
ως κύριο αριθμητικό σύστημα σε επιστημονικά όργανα όπως ο αστρολάβος, όπως λανθασμένα διαβάζουμε σε αρκετά άρθρα, το Abjad
παρουσιάζει ενδιαφέρον για την κατανόηση της συμβολικής και μαθηματικής σκέψης
της εποχής.
Εκτός από τα
βιβλία 5-7 των «Κωνικών» του Απολλώνιου, στο παραπάνω εργαστήριο επαναξιολογήθηκαν
και άλλες γνώσεις των Αρχαίων Ελλήνων που διασώθηκαν χάρη στις αραβικές μεταφράσεις,
όπως το «Περί Ύλης Ιατρικής» του Διοσκουρίδη, τρόποι κατασκευής ενός αστρολάβου σε χειρόγραφο του Al-Biruni, καθώς και χάρτες της εποχής εκείνης και δόθηκε ώθηση στην ανάδειξη αυτών των τεκμηρίων. Μάλιστα, από την Amsterdam University Press εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 2024 το βιβλίο “Prophets, Poets and Scholars: The Collections of the Middle Eastern Library of Leiden University”, το οποίο
καλύπτει την ιστορία, τη συλλογή και την εικονογράφηση των αραβικών χειρογράφων
— ανάμεσά τους και όσα περιέχουν μέρος του έργου του Απολλώνιου.
Παρά την
τεράστια σημασία τους, πολλά χειρόγραφα παραμένουν ανεξερεύνητα. Η
συνεχιζόμενη προσπάθεια ψηφιοποίησης και η διαπολιτισμική συνεργασία, όπως αυτή
στο Πανεπιστήμιο Sharjah, αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τη μελέτη της
ιστορίας της επιστήμης και για την ανάδειξη της παγκόσμιας συνεισφοράς
του ισλαμικού και αρχαιοελληνικού πνεύματος στην εξέλιξη των μαθηματικών και
των φυσικών επιστημών.
Πηγές:
Amsterdam University Press|“Prophets, Poets and Scholars: The Collections of the Middle Eastern Library
of Leiden University”
Wikipedia.org|Απολλώνιος ο Περγεύς
Σημαντικός ο ρόλος του Frans van Schooten..
ΑπάντησηΔιαγραφήΉταν στο Πανεπιστήμιο του Leiden στα μέσα του 17ου αιώνα, μέχρι το 1660 που απεβίωσε. Δεν γνωρίζω αν συνεργάστηκε με τον Jacob Golius. Ευχαριστώ για το σχόλιο, αν θέλετε γράψτε μας περισσότερες πληροφορίες, καθώς και το όνομά σας.
Διαγραφή